احسن وسیله
معرفی کتاب
کتاب احسن وسیله به قلم سیّد منجّم حسینی گیلانی است. در پایان فصل سوم نگارنده سال تألیف این رساله را ۸۲۲ قمری ذکر کرده است.
در ابتدای کتاب، نگارنده اعلام میدارد که به قدر وسع خود شرحی بر کتاب سی فصل نوشته و در ابتدای هر بند از «شرح» و «متن» استفاده کرده است.
محتوا
این شرح تنها شامل بیست و هفت فصل است به این معنی که از فصل نوزدهم تا بیست و یکم را ندارد. فصل اوّل: در حساب جمل؛ فصل دوّم: در ایّام جمعات؛ فصل سوم: در تاریخ عرب؛ فصل چهارم: در تاریخ رومی؛ فصل پنجم: در تاریخ فارسیان؛ فصل ششم: در تاریخ ملکی؛ فصل هفتم: در ستارگان هفتگانۀ ستاره َو افلاک ایشان؛ فصل هشتم: در بروج و اجزای آن و سرّ کواکب در آن؛ فصل نهم: در مقدار روشنی ستارگان؛ فصل دهم: در جوزهر و عرض ماه؛ فصل یازدهم: در ساعات ارتفاعات؛ فصل دوازدهم: در نظر و تناظر در بعضی کواکب به بعضی؛ فصل سیزدهم: در ممازجات قمر و دیگر احوال او؛ فصل چهاردهم: در منازل ماه؛ فصل پانزدهم: در ظهور و اختفای کواکب و دیگر احوال؛ فصل شانزدهم: در باقی آنچه در تقویم آرند؛ فصل هفدهم: در خانه و وبال ستارگان؛ فصل هجدهم: در شرف و هبوط ستارگان؛ فصل بیست و دوم: در اوج و حضیض ستارگان؛ فصل بیست و سوم: در احوال بروج؛ فصل بیست و چهارم: در احوال کواکب؛ فصل بیست و پنجم: در خانههای دوزادهگانه؛ فصل بیست و ششم: در فرح کواکب و آنچه بدان ماند؛ فصل بیست و هفتم: در حال نظرها؛ فصل بیست و هشتم: در مدلولات کواکب از طبقات مردم؛ فصل بیست و نهم: در احوال روزها؛ فصل سیام: در معرفت اصولی که بدان احتیاج افتد در اختیارات جزوی.
نسخهشناسی
این نسخه در سال ۸۸۹ یعنی قرن ۹ هجری قمری کتابت شده است که با شمارۀ بازیابی ۱/۸۵۰ در کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی موجود است.
نسخههای دیگری از این کتاب وجود دارد که به شرح زیر است:
- ۱/۸۵۱ کتابخانۀ مجلس سنا (۶۰ گ، قرن یازدهم) فهرست سنا، ج۲، ص۷۵؛
- ۱/۱۲۹۶۳ کتابخانۀ آستان قدس رضوی (۱۰۳۵هـ) فهرست آستان قدس، ج۱۸، ص۱۴۳؛
- ۴/۶۳۵۰ کتابخانۀ مجلس (۵ ص، ۱۱۲۷هـ) فهرست مجلس، ج۱۹، ص۳۹۱ (آغاز و انجام از این نسخه).
این نسخه توسط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) بازخوانی شده و به چاپ رسیده است.
منابع
- حسینی گیلانی، سیّد منجّم. (قرن ۹ق). احسن وسیله. نسخ خطی کتابخانۀ مجلس. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
- حسینی گیلانی، سیّد منجّم. (۱۳۹۵). احسن وسیله. تهران: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
- صومی، مرتضی؛ باقری، محمد. (۱۳۹۲) رسالۀ تشریح الآلات فی شأن الامتحانات از سیّد منجّم حسینی گیلانی. میراث علمی اسلام و ایران، سال دوم، شمارۀ اول (پیاپی۳)، بهار و تابستان.
- قاسملو، فرید. (۱۳۹۱). فهرستوارۀ مشترک نسخههای خطی نجوم و علوم وابسته در کتابخانههای ایران. ج۱. تهران: سازمان چاپ و انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی. چاپ اوّل.
- منزوی، احمد. (۱۳۸۲). فهرستوارۀ کتابهای فارسی. تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.